Eén op vijf volwassenen kampt met mentale problemen, zo wijst onderzoek KU Leuven uit

De studie toont dat trauma, pesten en gebrek aan sociale steun de belangrijkste risicofactoren zijn die kunnen leiden tot mentale problemen. Kwaliteitsvolle sociale contacten zijn dan weer een beschermende factor, en, opmerkelijk: ook online sociale contacten hebben een positief effect.

Uniek aan het SIGMA onderzoek van KU Leuven is niet alleen het grootschalige en langlopende opzet, maar ook de manier waarop het onderzoek werd gevoerd. Daarvoor werd, naast face-to-face interviews, ook gebruik gemaakt van een app op de telefoon van de adolescenten. Die app legde hen zes dagen lang, tien keer per dag een vragenlijst voor om te peilen naar hun gevoelens op dat moment, waar ze mee bezig waren, wie bij hen was,… Deze methode stelde de onderzoekers in staat een gedetailleerd beeld te krijgen van de gevoelens en de sociale factoren errond.

De impact van de pandemie

De jongeren werden een eerste keer bevraagd in 2018, nog voor de COVID-19 pandemie. Daaruit bleek dat 17,6 procent van de jongeren op dat moment matige tot ernstige psychische klachten rapporteerde. Een kwart van de jongeren vermeldde ook zelf-verwondend gedrag. ​Een tweede meting gebeurde in 2021, tijdens de pandemie. Op dat ogenblik waren bepaalde klachten, zoals symptomen van depressie, iets erger. Maar bij een derde meting, in 2022-2023 bleken de resultaten weer gelijkaardig en zelfs lager dan voor de pandemie. De onderzoekers concluderen hieruit dat de mentale veerkracht van de jongeren bleek beter dan verwacht.

Maatschappelijk kwetsbare jongeren

Kwetsbare jongeren worden moeilijk bereikt met wetenschappelijk onderzoek. Maar de onderzoekers wilden weten of zij een groter risico op mentale klachten lopen. Daarom deden ze in 2022 nog een extra bevraging, specifiek bij jongeren die opgroeien in moeilijke omstandigheden. Met 38% ligt het aantal jongeren met matig tot ernstige klachten significant hoger ligt dan in de andere groep. Maatschappelijk kwetsbare jongeren hebben dus een veel groter risico op psychische klachten.

Risico- en beschermende factoren

Het SIGMA onderzoek ging ook dieper in op de risico- en beschermende factoren voor het ontwikkelen van psychische klachten. Wat maakt dat sommige jongeren er minder gevoelig voor zijn, en anderen meer? Ervaringen met pesten en trauma zorgen over het algemeen voor meer mentale klachten. Ook een opvoedingsstijl waarbij ouders de emotionele ervaring en expressie van het kind onmogelijk maken of controleren is een risicofactor. Vooral sociale steun vanuit de omgeving van de jongere blijkt dan weer een beschermende factor.

Online sociaal contact beter dan geen sociaal contact

Jongeren met goed ontwikkelde sociale vaardigheden rapporteerden gemiddeld minder psychische klachten. Sociale contacten zijn een beschermende factor, en niet alleen de kwantiteit maar ook de kwaliteit van die contacten speelt een belangrijke rol. Het onderzoek met de app die jongeren geregeld vragen voorlegde, liet de onderzoekers toe daar dieper op in te gaan, en legde ook de rol van online sociale contacten bloot. Ook die hebben een positieve impact. Jongeren hebben meer positieve gevoelens wanneer ze online tijd met elkaar doorbrengen dan wanneer ze alleen zijn. Maar, face-to-face contact heeft een meer positief effect. Een verrassend resultaat is dat online sociaal contact, terwijl je ook fysiek met een vriend samen bent, nóg iets beter scoort. Het onderzoek toont dus aan dat ook online sociale interacties kwaliteitsvol kunnen zijn, en niet altijd de risicofactor zijn voor de geestelijke gezondheid zoals soms wordt gedacht.

Nood aan een geïntegreerde aanpak

De inzichten uit het onderzoek tonen nog eens aan dat het vroeg opsporen van problemen en snel de juiste hulp aanreiken, veel grotere problemen kunnen voorkomen. Maar mentaal welzijn raakt aan veel domeinen: opvoeding, onderwijs, werk, jeugdzorg, gezondheidszorg, armoede, migratie,… “Dat maakt dat mentaal welzijn nood heeft aan een geïntegreerde aanpak, terwijl het zorgaanbod nu vaak heel versnipperd is. Misschien is het tijd voor een minister van mentaal welzijn?”, besluit professor Inez Germeys.